Бүгүн кылмышкерлер эшиктеги кулпуну эмес, адамдын ишенимин«бузушат». Схема дээрлик дайыма шаштырып, басым жасоо менен башталат. Сизге «банктын кызматкери» же «укук коргоо органынан» экенин айткан адам чалып, шектүү операция, «оформолгон кредит» же эсепти бөгөттөө коркунучу жөнүндө айтат. «Акчаны сактап калуу» үчүн SMS-кодду, PIN, CVV сурашат, «алыстан колдоо» кызматын орнотууну, каражатты «коопсуз эсепке» которууну, терминал аркылуу капчыкты толтурууну же QR-кодду сканерлөөнү талап кылышат. Кээде «улук адис» же «юрист» деп дагы бирөөнү кошуп, ишеним жаратууга аракет кылышат. Максат бирөө — сиздин банкыңызга жана акчаңызга жетүү.                                 

Дагы бир кеңири ыкма — тааныш адамдын аккаунтунан келгендей болуп: «шашылыш акча керек», «кечке чейин жардам бер», «кийин кайтарып берем» деген билдирүү. Шашкалактап, чындап эле досуңуз жазып жатканына көз жеткирбей, акчаны алдамчыларга жиберип коюшат.                                                                            

Маркетплейстерде схема мындай болот: «жеткирүүнү шилтеме менен тариздеңиз», «камсыздандырууга алдын ала төлөм керек», «товар үчүн каражат алуу үчүн картаңыздын маалыматтарын киргизиңиз». Шилтеме жасалма сайтка алып барат: сиз реквизиттерди киргизесиз — аларды дароо колдонуп кетишет. «Утуш/компенсация» дегендер да бар: «сизге төлөм тийиш, комиссия же салыкты төлөңүз — анан акчаны аласыз». «Комиссияны» төлөгөндөн кийин байланыш үзүлөт. 

Дагы бир вариант — мессенджердеги «жумуш»: тез пайда, «сынама тапшырма». Адегенде чакан «текшерүү» суммасы, анан бара-бара көбөйөт — акырында акчаңызды жоготосуз. Бул сценарийлердин баарынын негизги белгилери бирдей: шаштыруу, басым, коддорду айтууну же «коопсуздук үчүн» которуу жасоону талап кылуу, чаттыктан келген шилтемелер, алыстан башкаруу колдонмосун орнотуу сунушу.                                                                          

Кантип алданбоо керек? 

Эрежелер жөнөкөй, бирок дайыма сактоо зарыл. PIN, CVV, сырсөздөр жана SMS-коддорду эч кимге, эч качан айтпаңыз — телефон аркылуу да, жазышууда да. Кандай гана «тынчсыздандырган» чалуу болбосун дароо сүйлөшүүнү бүтүрүп, өзүңүз картаңардын артына жазылган номерге же банктын расмий сайтына көрсөтүлгөн номерге чалыңыз. Чаттыктардан келген шилтемелерди ачпаңыз жана башка бирөөнүн QR-коддорун сканерлебеңиз — алар аркылуу эсебиңизге кирүү мүмкүн. Акчаны «коопсуз эсепке» өткөрбөңүз, «телефон аркылуу көрсөтмө» менен которбоңуз жана белгисиз шилтемелер аркылуу алдын ала төлөм жасабаңыз. Сатып алуу-сатууда болгону расмий сайттарды жана орнотулган төлөм формаларын колдонуңуз. Эки факторлуу аутентификацияны жана операциялар боюнча SMS-билдирмелерди күйгүзүңүз: бул көйгөйдү өз убагында байкоонун эң жөнөкөй жолу                                                                                                        

Эгер акча кетип калса эмне кылуу керек?

Дароо аракет кылыңыз. Банкка чалыңыз, карталарыңызды жана мобилдик банкыңызды бөгөттөтүңүз, операцияларды талашууну талап кылыңыз. Жазышууларды, номерлерди, скриншотторду, чектерди, шилтемелерди сактап калыңыз — булар далилдериңиз. Милицияга кайрылыңыз: 102 же (03222) 48-282. Канчалык эрте баштасаңыз, каражаттарды токтотуу же кайтаруу мүмкүнчүлүгү ошончолук жогору.                  

Үч негизги эрежени эстеп жүрүңүз: 

• коддор — эч кимге; 
• шилтемелер — ачпайбыз; 
• которуулар — телефон чалуунун негизинде эмес.

                         Бул тууралуу ата-энеңизге, жакындарыңызга сөзсүз айтып коюңуз — алдамчылар көбүнчө дал ошолорго ишенишет.

Экинчи Вариант

Кылмышкерлер телефон, WhatsApp, Telegram жана интернет аркылуу да алдашат.

1. Кантип алдашат?

1) «Банктан» же «укук коргоо органынан» чалгансып

• «Сиздин атыңызга кредит алынды»,
   «эсебиңизден акча чыгып жатат»,
   «эсеп бөгөттөлөт» деп айтышат.
• «Акчаңызды сактап калышыбыз керек» деп төмөнкүлөрдү сурашат:
  • SMS-код
  • PIN-код
  • CVV (картанын арты жагындагы үч сан)
  • сырсөздөр
• Кээде «алыстан жардам берүү» колдонмосун (программа) орнотууну айтышат.
• «Коопсуз эсепке» акча которууну, терминал аркылуу капчыкты толтурууну же QR-кодду сканерлөөнү талап кылышат.
• Ишеним жаратуу үчүн «улук адис», «юрист» деп башка адамды да кошушат.

Максат – сиздин банк эсебиңизге кирип, акчаңызды алуу.

2) «Досуңуздун» же «таанышыңыздын» атынан жазышат

• Сизге тааныш аккаунттан:
   «шашылыш акча керек»,
   «кечке чейин жардам бер»,
   «азыр жөнөтүп тур, кийин кайтарам» деп жазышат.
• Адам шашып, чындап эле досу жазып жатканына көз жеткирбей, акчаны алдамчыга жөнөтүп коёт.

3) Мессенджер аркылуу «жумуш сунушу»

• «Күнүнө 3000–10 000 сом табасың»,
   «1–3 саат гана иштейсиң» деген сыяктуу убада.
• Адегенде кичине сумма «текшерүү үчүн» деп сурашат.
• Андан кийин сумманы көбөйтүп отуруп, акырында акчаңарды толук жоготуп коюшуңуз мүмкүн.

2. Бул схемалардын жалпы белгилери

Эгер төмөнкүлөр болсо — бул чоң шек:

• Шаштырышат: «азыр», «дароо», «болбосо кеч болуп калат»
• Код, PIN, CVV, сырсөздү айтууну сурашат
• «Коопсуз эсепке» акча которгула дешет
• Чаттан келген шилтеме аркылуу кирүүнү айтышат
• Алыстан башкаруу колдонмосун орнотууну сунушташат

3. Кантип алданбоо керек?

Эң негизги эрежелер:

1. PIN, CVV, сырсөз, SMS-код – бул СЫР.
    Муну эч кимге, эч качан айтпаңыз.
    Телефон аркылуу да, WhatsApp/Telegram аркылуу да.
2. Шектүү чалуу болсо – сүйлөшүүнү токтотуңуз.
    Телефонду коюп, өзүңүз:
   • картаңыздын артына жазылган расмий номерге
   • же банктын расмий сайтында көрсөтүлгөн номерге чалыңыз.
3. Чаттан келген шилтемелерди ачпай эле коюңуз.
    Айрыкча, акча, банк, утуш, компенсация жөнүндө болсо.

4. Эгер акча кетип калса эмне кылуу керек?

Уялбай, убакытты өткөрбөстөн дароо аракет кылыңыз:

1. Дароо банкка чалыңыз.
   • Карталарыңызды жана мобилдик банкыңызды бөгөттөтүңүз.
   • Шектүү операцияларды талашууну (оспаривание) сураныңыз.
2. Далилдерди сактап калыңыз.
   • Чалулардагы номерлер
   • WhatsApp/Telegram жазышуулар
   • скриншоттор
   • чектер
   • шилтемелер
      Булардын баарын өчүрбөй сактаңыз.
3. Милицияга кайрылыңыз.
   • 102 номерине чалыңыз
   • же (03222) 48-282 номерине кайрылыңыз

Эгер кибер чабуулга туш болсоңуз ОшМУнун укук иштери бөлүмүнө жана бөлүм башчысы Жамал Айдарбековага  кайрылсаңыздар болот. Мында адистер укуктук  жардамдарды беришет. Байланыш номерлери: 0222 53 55 10

Канча эрте кайрылсаңыз, ошончолук акчаны токтотуп калууга же кайтарууга мүмкүнчүлүк көбүрөөк болот.

5. Үч жөнөкөй эреже – дайыма эстеп жүрүңүз

1. Коддорду – эч кимге бербейбиз.
2. Шектүү шилтемелерди – ачпайбыз.
3. Которууларды – телефон чалуу же чаттагы буйруктун негизинде кылбайбыз. Бул тууралуу ата-энеңизге, жакындарыңызга сөзсүз түшүндүрүп коюңуз.
    Алдамчылар көбүнчө дал ошол ишенимдүү, жөнөкөй адамдарды бутага алышат.